عَن أَمِیرِ الْمُؤمِنِینَ عَلِیٍّ (علیه السلام) قَالَ: «یَابْنَ آدَمَ، لاَ تَحْمِلْ هَمَّ یَوْمِکَ الَّذِی لَمْ یَأْتِکَ عَلَى یَوْمِکَ الَّذِی قَدْ أَتَاکَ، فَإِنَّهُ إِنْ یَکُ مِنْ عُمُرِک یَأْتِ اللّهُ فِیهِ بِرِزْقِکَ».1
از حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) نقل شده که فرمودند:«اى فرزند آدم! غم و اندوهِ روزى را که نیامده بر آن روز که در آن هستى، تحمیل مکن؛ چراکه اگر آن روز، از عمرت باشد، خداوند روزىِ تو را در آن روز مى رساند (و اگر نباشد، چرا اندوه آن را میخوری؟)».
امام علی (علیه السلام) این گفتار حکیمانه را براى پیشگیرى از حرص ورزیدن فرموده اند. تردیدی نیست که منظور آنحضرت از این کلام، نفى آینده نگرى و تدبیر در امور زندگى نیست؛ زیرا هر کسى باید به آینده همسر و فرزندان توجه داشته باشد.
در حدیثی از از امام صادق (علیه السلام) در باره حالات سلمان فارسى که آگاهى کامل از تعلیمات اسلام داشت، آمده است: هنگامى که سهم خود را از بیت المال می گرفت، قوت سال خود را از آن مىخرید و نگهدارى مى کرد. در همان حدیث نیز آمده است که سلمان فارسی فلسفه این کار را چنین بیان می کرد: «… إِنَّ النَّفْسَ قَدْ تَلْتَاثُ عَلَى صَاحِبِهَا إِذَا لَمْ یَکُنْ لَهَا مِنَ الْعَیْشِ مَا تَعْتَمِدُ عَلَیْهِ فَإِذَا هِیَ أَحْرَزَتْ مَعِیشَتَهَا اطْمَأَنَّتْ …»؛2 «… نفس آدمى هنگامى که آینده خود را تأمین نبیند، دلچرکین می شود، ولى زمانى که معیشت خود را تأمین کرد، اطمینان پیدا می کند». بنابراین هرگز منظور امام علی (علیه السلام) از سخن فوق، ترک تلاش و کوشش براى زندگى و تأمین آینده معقول و برنامهریزى براى وابسته نبودن به دیگران نیست، بلکه هدف جلوگیرى از حرص شدیدى است که بسیارى از مردم را فرا مىگیرد و بهبهانه تأمین آینده، دائماً براى ثروتاندوزى تلاش و اموالى را گرد می آورند که هرگز تا آخر عمر از آن استفاده نکرده، براى دیگران بهیادگار مىگذارند. شاهد این سخن جملهاى است که در ذیل این حدیث شریف در بعضى از منابع آمده که امام علیه السلام مى فرماید: «… وَ اعْلَمْ أنَّکَ لاتَکْسِبُ مِنَ الْمالِ شَیْئاً فَوْقَ قُوتِکَ إلّا کُنْتَ فِیهِ خازِناً لِغَیْرِکَ …»؛3 «… بدان که تو چیزى از مال را بیش از نیاز خود بهدست نمی آورى، مگر اینکه در آن، خزانهدار براى دیگران هستى». در تفسیر دیگری از کلام امام علی (علیه السلام)، آمده است که این سخن، نهى از کار و کوشش نسبت به آینده نیست و چگونه ممکن است نهى از این کار باشد؛ در حالى که خودِ آن حضرت می فرمایند: «اِعْمَلْ لِدُنْیاکَ کَأَنَّکَ تَعِیشُ أَبَداً وَ اعْمَلْ لاِخِرَتِکَ کَأَنَّکَ تَمُوتُ غَداً»؛4 «براى دنیایت آنگونه عمل کن که گویى تا ابد زنده هستى و براى آخرتت آن گونه عمل کن که گویا مى‌خواهى فردا از دنیا بروى». پس اگر کار و تلاش پیگیر نباشد، زندگى در دنیا غیر ممکن است.
نتیجه اینکه، منظور امام علی (علیه السلام) از کلام فوق این است که اگر چیزى هنوز زمانش فرا نرسیده و به دست تو نیامده غمگین مباش و حسرت و اندوه بهخود راه نده، شاید چنین چیزى اصلاً وجود پیدا نکند؛ لذا نباید شتابزده، غم و اندوه را براى آن بهخود راه دهى. چنین غم و اندوهى چه سودى دارد و چهبسا زندگى را بر ما تباه کرده و غم و اندوه را بر دل ما مضاعف سازد و ما را از تفکر و تلاش براى واجبات و انجام مسئولیتها بازدارد. البته آنچه در تفسیر اول گفته شد، مناسبتر به نظر مىرسد، هر چند جمع بین دو تفسیر نیز امکانپذیر است.
********************
1. شریف الرضى، محمد بن حسین، نهج البلاغه، محقق / مصحح: فیض الإسلام، سید علی نقی، ص 522، ناشر: هجرت، چاپ اول، قم، 1414 ق.
2. کلینى، محمد بن یعقوب، کافی، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر و آخوندى، محمد، ج 5، ص 68، ناشر: دار الکتب الإسلامیة، چاپ: چهارم، تهران، 1407 ق.
3. مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت (علیهم السلام)، ج 1، ص 235، ناشر: کنگره شیخ مفید، چاپ اول، قم، 1413 ق.
4. نورى، حسین بن محمد تقى، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت (علیهم السلام)، ج 1، ص 146، ناشر: مؤسسة آل البیت (علیهم السلام)، چاپ اول، قم، 1408 ق.