نوشهر- تهیه طرح مدیریت پایدار جنگل های شمال برای آنکه که این اکوسیستم بی نظیر بیش از این با مشکلات آتش سوزی، قاچاق چوب، چرای دام و تصرف آسیبی نبیند، ضرورت دارد هرچه زودتر تدوین و اجرایی شود و بر دغدغه های موجود بکاهد.
طرح مدیریت پایدار جنگل‌های شمال نیاز ضروری این میراث طبیعی ارزشمند بوده که در ادوار گذشته باید این مهم به انجام می رسید اما به گفته مسوولان امر تدوین آن پس از انجام بخشی از کارهای مقدماتی آن از سال جاری به مدت پنج سال دیگر طول می‌کشد.
طرح‌های جنگلداری در سال ۱۳۹۶ قرار بود تهیه شود که به دلایلی مختلفی نشد و همچنان یکی از دغدغه های اصلی عرصه های جنگلی شمال بوده که اتمام آن به توجه ویژه مسوولان کلان کشوری نیاز دارد.
سوالی که در اذهان کارشناسان منابع طبیعی مطرح بوده این است که تهیه این طرح بایستی در ادوار گذشته در اولویت برنامه های کلان کشوری قرار می گرفت حال چرا تاکنون تهیه نشده است؟ و دیگر این که آیا حفاظت از این ریه های سرزمین ایران مهم نیست؟ جنگل های شمال همچنان با تهدید، تخریب و تصرف روبروست چرا کسی به فکر آن نیست، تدوین طرح یادشده راه نجات این عرصه هاست و قوای سه گانه باید برای شتاب بخشی این امر مهم اقدام فوری انجام دهند.
به اعتقاد صاحبنظران امر در صورت اتمام و اجرای طرح مدیریت پایدار همه نیازهای مربوط از حفاظت و احیا گرفته تا سایر بهره برداری علمی مدنظر این عرصه ها اعم از گردشگری، اقتصادی و علمی را تامین خواهد کرد.
برآیندها نشان می دهد که ارزش جنگل های شمال قابل مبادله با جنگل های دنیا نیست و بسیار با ارزش بوده که علاوه بر موارد مهم دیگر فقط جذب اکسیژن و کربن و گرد و غبار و آب از جمله شاخص های این عرصه هاست به طوری که هر هکتار جنگل به طور متوسط حدود هزار و ۵۰۰ متر معکب آب را در سال ذخیره می کنند.
نکته مهم دیگر این که سکونت جمعیت زیاد در ضلع جنوبی و شمالی کوه های البرز، حفاظت و حراست این عرصه ها را بیش از پیش ضروری می سازد، این عرصه ها باید با توجه به شمار جمعیت موجود اطراف آن حفظ شود.
جنگل‌های هیرکانی با افزون بر ۲ میلیون هکتار وسعت از آستارا در شمال استان گیلان شروع می شود و تا گُلی‌داغ در شرق استان گلستان به طول تقریبی ۸۰۰ کیلومتر و عرض ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر پراکنش دارد. بخشی کوچکی از جنگل‌های هیرکانی هم معادل ۲۰ هزار هکتار در کشور آذربایجان قرار دارد.
قدمت جنگل های شمال ایران به حدود ۳۰ تا ۴۰ میلیون سال قبل بر می گردد و دارای ۹۰ گونه درختی و ۲۱۱ گونه درختچه ای و هزار و ۵۵۸ گونه علفی و بوته ای است، مساحت این عرصه ها در حدود یک درصد جنگل های اروپاست ولی تعداد گونه های آن ۱۶ درصد گونه های موجود در کل قاره اروپاست. این مقایسه ها نشان می دهد جنگل های هیرکانی در شمال ایران با وجود مساحت کم، تنوع گونه ای بسیار زیادی دارد و از این نظر و به دلیل تنوع زیستی و گستردگی ذخایر ژنتیکی، شایسته حفاظت و حراست و تحقیقات بیشتری است که با تهیه طرح مدیریت پایدار همه نگرانی های فراروی این عرصه برطرف خواهد شد.
قانون تنفس جنگل از اواخر سال ۹۵ به اجرا درآمد و از سال ۹۸ هم با اتمام قرارداد تمامی شرکت های فعال بهره بردار، هرگونه بهره‌برداری تجاری و صنعتی از چوب جنگل های کشور ممنوع شده است.
طرح مدیریت پایدار جنگل های شمال تاکنون به گفته کارشناسان به دلایلی از جمله مشکل اعتباری و اطلاع رسانی ناقص برای مسوولان منطقه ای و مانع تراشی توسط عده ای به سرانجام نرسیده است در حالی که صاحبنظران امر معتقدند اگر این طرح عملیاتی شود به طور قطع با کاربری های که برای این طرح در نظر گرفته شده چون مدیریت طرح با دولت و مدیریت پروژه ها با مردم است، زندگی مردم متحول خواهد شد.
دست اندارکاران امر می گویند این طرح با توجه به مباحث اعتباری، کمبود لجستکی و نیروی انسانی حداقل پنج سال زمان نیاز دارد.
از همه توان برای اتمام طرح کمک می گیریم
در این پیوند، معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور گفت: تدوین طرح مدیریت پایدار (طرح جایگزین) جنگل‌های شمال در صورت استفاده از تمام ظرفیت ها، پنج سال به طول خواهد انجامید.
نقی شعبانیان افزود: اگر همه ظرفیت های خود را به کار بگیریم، برای ۱۰۴ حوضه آبخیز عرصه های شمال بر اساس دستورالعملی که وجود دارد، پنج ساله طرح تهیه می‌کنیم. یعنی از ۱۴۰۲ تا پنج سال تدوین این طرح طول خواهد کشید.
وی خاطرنشان کرد: ما برای ۱۹ حوضه آبخیز کار را شروع کردیم و تهیه طرح برای هر حوزه ۲ سال طول می‌کشد. سال ۹۶ که طرح‌های جنگلداری متوقف شد، قرار بود طرح‌های مدیریت پایدار تهیه بشود که نشد.
شعبانیان تصریح کرد: مهمترین دلیلش شاید بحث اعتباری بود اما در این رابطه کم توجهی هم شده است، ترکیبی از کمبود منابع و بی‌توجهی باعث شده است که ۶ سال از تصویب قانون توقف بهره‌برداری در جنگل‌های شمال بگذرد اما طرح جایگزین آماده نشده است.
وی با اشاره به اقدامات انجام شده برای تدوین طرح جایگزین یادآور شد: تاکنون طرح نیمه تفضیلی آماده شده است. طرح نیمه تفضیلی فقط بر اساس توان اکولوژیکی، پهنه‌بندی عرصه را مشخص کرده و تعیین می‌کند که یک عرصه برای حفاظت، گردشگری و… مناسب است. با تکمیل طرح نیمه تفضیلی اطلاعات خوبی در اختیار ما قرار گرفت.
معاون امور جنگل سازمان منابع‌طبیعی بیان کرد: در طرح تفضیلی، بر اساس کاربری که برای عرصه تعریف شده است، باید برنامه ارائه شود و سخت‌ترین قسمت کار مربوط به تدوین این طرح است.
وی اضافه کرد: در زمان حاضر برای ۱۹ حوضه آبخیز تدوین طرح تفضیلی را آغاز کرده‌ایم. توان کشور شاید این اجازه را به ما ندهد که یکساله برای تمام جنگل‌های شمال طرح تفضیلی تهیه شود.
شعبانیان با تاکید بر اینکه اکنون برای تدوین طرح‌های مدیریت پایدار جنگل از تمام توان کشور استفاده می‌شود، افزود: در این مسیر از کمک شرکت‌های خصوصی، دانشگاه‌های شمال و مراکز تحقیقاتی بهره می‌بریم. بخشی از توان کارشناسی سازمان منابع‌طبیعی نیز در خدمت این طرح قرار گرفته است.
به گفته وی حدود ۱۲۰ نفر از نیروهای ادارات کل منابع طبیعی در حال آموزش دیدن برای مشارکت در تهیه طرح مدیریت پایدار هستند.
لزوم تامین اعتبار
معاون امور جنگل سازمان منابع‌طبیعی ادامه داد: امسال برای ۱۹ حوضه تهیه طرح آغاز شده و در سال آینده تدوین طرح برای ۲۵ حوضه آبخیز در دستور کار قرار دارد و بر اساس برنامه‌ریزی انجام شده، اعتبار موردنیاز برای تدوین طرح در ۱۹ حوضه آبخیز از محل درآمدهای اختصاصی که در سازمان وجود داشت تامین شد.
وی اظهارداشت : برای سال‌های بعد هم باید شرایط به همین شکل باشد. اگر به هر دلیلی هزینه برای سال بعد تامین نشود، تدوین طرح مدیریت پایدار طی پنج سال، محقق نخواهد شد.
با توجه به این که تهیه طرح‌های مدیریت پایدار جنگل‌های هیرکانی از سال ۱۳۹۶ آغاز شد و بر اساس آن بهره برداری از جنگل‌های شمال کشور متوقف شده است، سوالی که از سوی صاحبنظران امر مطرح بوده این است که آیا ضمانتی هست که این طرح در این پنج سال گفته شده به انجام برسد.
بر اساس اسناد موجود این طرح ۱۰ ساله در سه مرحله تعریف شده که مرحله اول آن به طور تقریبی به اتمام رسیده و گام دوم آن در مراحل ابتدایی قرار دارد، برای اجرای آن از توان سه بخش استفاده می‌شود که بخشی از آن را سازمان جنگل‌ها به صورت امانی اجرایی می‌کند و دربخش‌های دیگر از دانشگاه‌ها و شرکت‌های توانمند کمک گرفته می‌شود.
محور اصلی این طرح‌ها بهره برداری از چوب جنگل‌ها نیست و بیشتر بر استفاده‌های دیگری که می‌توان از جنگل بهره برد تاکید می‌شود در اجرای این طرح‌ها بر توانمندسازی جوامع محلی و بومی هم تمرکز شده تا با اجرای درست شاهد حفظ و مدیریت جنگل‌های هیرکانی باشیم.
در مرحله اول مشخص شد که هر منطقه جنگلی چه ظرفیتی دارد و کدام مناطق برای گردشگری یا جنگلداری و یا حفاظتی مناسب است، در مرحله دوم این طرح، کارشناسان وارد جنگل می شوند تا مکانی که برای جنگلداری برنامه ریزی شده چه کار باید کرد و یا برای گردشگری مناسب بوده چه برنامه داشته باشند.
به گفته مسوولان امر هدف اصلی این بوده مردم را در عرصه های منابع طبیعی کشور مشارکت داده شوند که وزن مسائل اکولوژیک را هم وزن اقتصادی و اجتماعی دیده شد چرا که اگر جوامع محلی توانمند بشوند عوامل تخریب عرصه ها کمتر خواهد شد.
جنگل شمال از نظر گونه ها و زمین شناسی در دنیا بی نظیر است و به لحاظ ژنتیکی هم بسیار اهمیت دارد لذا همه تلاش های سازمان منابع طبیعی این است که طرح مدیریت پایدار جنگل های شمال را تا پنج سال آینده به سرانجام برساند که تحقق این مهم حمایت مسوولان کلان کشوری است که این طرح را در اولویت برنامه ریزی ها قرار دهند.
به تاکید کارشناسان امور جنگل این میراث طبیعی ارزشمند ثبت سازمان علمی و فرهنگی ملل متحد(یونسکو) بوده و همگان باید در حفاظت و حراست آن بکوشند.
شتاب بخشی برای تدوین طرح
در این پیوند، کارشناس ارشد جنگل در غرب مازندران گفت: برای جلوگیری از آسیب های فراروی جنگل نظیر تصرف، تخریب و هر گونه تهدید آتش سوزی، قاچاق چوب، چرای دام ضروری است طرح مدیریت پایدار جنگل های شمال هرچه زودتر تدوین و اجرایی شود.
مهرداد رضاپور افزود: تهیه این طرح برای مسوولان کلان کشوری باید در اولویت بوده و اعتبارات مورد نیاز آن را باید تامین کنند تا بیشتر خسران نبینیم.
وی با بیان اینکه طرح ممنوعیت برداشت چوب از جنگل های شمال در سال ۱۳۹۵ مطرح و از سال ۱۳۹۶ اجرایی شد، اضافه کرد: در دهه ۹۰ نگاه به جنگل های شمال یک نگاه اکولوژیکی بود و طرح ممنوعیت برداشت چوب از این عرصه ها اجرا شد این طرح علاوه بر مزایا، معایبی هم داشت و قدری شتابزده اجرا شد.
این کارشناس ارشد منابع طبیعی تصریح کرد: یکی از طرح های بسیار مهم پس از ممنوعیت برداشت چوب از جنگل های شمال، طرح مدیریت پایدار منابع طبیعی منطقه هیرکانی بوده که مهم ترین اهداف آن عملیاتی کردن اصول آمایش سرزمینی است.
در خطه شمال کشور، استان مازندران دارای بیش از یک میلیون هکتار عرصه جنگلی معادل ۵۳ درصد کل جنگل‌های شمال کشور است، در حالی که ۲ استان دیگر شمال گلستان و گیلان فقط ۴۷ درصد از وسعت جنگلی شمال کشور دارند و این نسبت در ثبت جنگل‌های هیرکانی حفظ شده است به طوری که از ۱۲ لکه جغرافیایی ثبت شده در میراث جهانی یونسکو ۶ لکه مربوط به مازندران است.
کارشناسان امور بازنگری و اصلاح قوانین، پیش آگاهی از وضعیت جنگل های کشورهای همسایه، اصول خودکنترلی با نگرش اکولوژیکی، آموزش، پژوهش، برنامه ریزی هدفمند و اصولی، پای کار آمدن دیگر دستگاه های اجرایی در حفاظت این اکوسیستم طبیعی، تقویت امکانات و تجهیزات و اعتبارات را از جمله راهکارهای مدیریت رفع چالش های فراروی جنگل های شمال برشمردند.
شناسایی همه نیازهای جنگل با اجرای طرح مدیریت پایدار
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران – نوشهر ابراز امیدواری کرد با اجرای کامل طرح تنفس جنگل های شمال و در پی آن به سرانجام رسیدن مدیریت پایدار این عرصه های طبیعی بتوان به بهترین، شکل از جنگل های هیرکانی خزری بهره ببریم.
مهرداد خزایی پول با بیان این که جنگل های هیرکانی دارای ظرفیت ملی و بین المللی است، افزود : جنگل‌های هیرکانی باقی‌مانده از دوران سوم زمین‌شناسی است که یکی از جنگل‌های باارزشی به‌شمار می‌رود که به لحاظ وجود درختان ارزشمند و گونه‌های باارزشی که در تمام دنیا بی‌نظیر بوده و مورد شناخت و توجه همه جهانیان قرار گرفته است.
وی تصریح کرد : در حوزه این اداره کل حدود ۶۴۰ هزار هکتار عرصه داریم که از این میزان ۳۱۵ هزار هکتار آن جنگل و ۱۹۷هزار هکتار آن مرتع است.
مدیرکل منابع‌طبیعی و آبخیزداری مازندران – منطقه نوشهر بیان کرد: در دولت سیزدهم پس از اجرای طرح تنفس جنگل اقدام خوبی با عنوان مدیریت پایدار در جنگل‌های شمال صورت گرفته است که در واقع بعد از تعطیلی بهره‌برداری از جنگل‌های شمال کشور با اجرای طرح مدیریت ما به دنبال نوعی آمایش در جنگل‌های هیرکانی هستیم.