عباس جعفری:کارشناس برنامه ریزی محیط زیست
پدیده جوی گرد و خاک، حاصل حکمرانی و دخالت ناآگاهانه و بهره برداری و تخریب طبیعت توسط انسان است که گسترش آثار مضر آن حد و مرز سیاسی نمی شناسد. وقوع این پدیده در قم از جهت اینکه مناطق گسترده ای از استان، کانون فعال تولید گرد و خاک می باشد و حدود ۳۳۲ هزار هکتار معادل ۳۰ درصد از مساحت یک میلیون و صد و بیست و سه هزار هکتاری قم را عرصه بیابانی تشکیل داده، بسیار مهم است. تشدید عوارض سوء و مخاطرات حضور همزمان گرد و خاک با منشأهای داخلی و خارجی پیامدهای زیست محیطی نامطلوبی بر منابع طبیعی، حفظ حیات وحش، نگهداری از تاسیسات زیربنایی و… برجای می گذارد، در حوزه سلامت انسانی استنشاق هوای آلوده به ذرات گرد و خاک باعث نفوذ این هوا به کیسه های هوایی، بی نظمی ضربان قلب و در ادامه حملات قلبی، مشکلات تنفسی، ضعف در بینایی و حساسیت های پوستی می شود. مسلما دولت به جهت اجرای مسئولیت مدنی خود ملزم به اعمال و اقدامات از باب قاعده حسبه و تکلیف به رعایت حسن تدبیر در امور و پاسخگویی جهت جبران خسارات های وارده می باشد. در حوزه فرا کشوری، رایزنی با کشورهای همسایه در ابتدا و در صورت عدم همکاری، پیگیری بین المللی حقوقی خسارت های وارده و تلاش برای کنترل آن ضروری است که متاسفانه به جهت عدم همکاری کشورهای درگیر در انتشار این پدیده شوم، وضعیت روز به روز بحرانی تر می شود و کار را برای دولت ها بسیار سخت کرده است.
به واقع هر گونه اقدام در راستای احیای سرزمینی در خاورمیانه با وجود مواضع نژاد پرستانه و قومیت گرایی حاکمان منطقه و استمرار حضور کشورهای مستکبر بیگانه با مواضع جنگ افروزانه ای که سالهاست امنیت و آسایش را در منطقه به چالش کشیده اند سخت به نظر می رسد اما در حوزه داخلی هم توفیقاتی در احیاء کانون های تولید گرد و خاک حاصل نشده است. در استان قم هر ساله وضع بدتر از گذشته می شود به طوری که تعداد روزهای وقوع هوای ناسالم چندین برابر سال قبل می شود که عمدتا دلیل آن قرار گیری قم در انتهای حوضه آبریز دریاچه نمک و قطع تقریبا کامل حق آبه های محیط زیستی بیان می شود، اما نباید اثرات مخرب سوء مدیریتهای گذشته به خصوص در بخش توسعه ناپایدار کشاورزی، صنعتی، گردشگری و برداشتهای معدنی استان را نادیده گرفت.
فشار برداشت قانونی و غیرقانونی از منابع آب زیر زمینی در چند سال اخیر و ذخیره غیر اصولی روان آب های داخل استانی محیط زیست استان را به ورطه نابودی کشانده است، به طوری که آثار آن در سد مخزنی کبار قابل مشاهده و بررسی است و جای تاسف دارد ذکر این نکته که دست اندازی و انحراف مسیر روان آبها و رودخانه ها و تخریب زیست گاههای حیات وحش علی رغم محکومیت کیفری عاملین آنها همچنان از سوی برخی افراد وابسته به قدرت در قم ادامه دارد. مطالعات نشان داده است که تماس طولانی با ذرات ریز گرد و خاک، عامل مهم مرگ و میر انسانها در اثر سرطان ریه و بیماریهای قلبی می باشد. مشاهده گرد و خاک در آسمان قم چه با منشاء داخلی باشد و چه خارجی، تنها یکی از پیامدهای عدم توجه به علوم تخصصی محیط زیست می باشد و ادامه اثرات زنجیروار مخرب آن مطمئنا حيات انسانها را در مناطقی مانند قم که تشدید عوارض اقلیم در آن حتمی است را دچار چالش جدی خواهد کرد. طی سال‌های اخیر مطالعات مدون و درخوری نسبت به گذشته در خصوص منشاء و کانون های گرد و خاک و تولید ریزگردها در استان قم صورت گرفته است و راهکار مناسبی نیز جهت کاهش اثرات منفی آن ارائه گردیده است، اما تا زمانی که یک همت و وفاق بین دستگاه‌های اجرایی در بدنه استان شکل نگیرد عملا این مطالعات در قفسه های اداره های ذیربط بایگانی و خاک خواهد خورد. حق حیات و حق داشتن هواک پاک و حق زیست سالم در کلیه قوانین در حوزه محیط زیست و سلامت به کرات بیان و از آن حمایت شده است، اما این حقوق و تکالیف بعضا نادیده و یا اینکه از طرف مسئولان دولتی و غیر دولتی به خوبی رعایت نمی شود و با بررسی امور اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی عموم مردم این امر هویدا می شود که سلامت جامعه با اعمال و افعال دولتها روز به روز دستخوش تغییرات عمده شده است و این مردم هستند که قربانی درک و شناخت ناقص مسئولین از مسائل محیط زیستی می باشند.