آب و هوای قم نیازمند تدابیر علمی برای بهبود اقلیم

گرچه تابستان های قم از دیرباز به گرمای شدید و طاقت فرسا شهرت داشته است اما تغییرات اقلیمی در طول سال های اخیر بر شدت و وخامت آب و هوای قم افزوده است.
آب و هوای قم در طبقه بندی اقلیمی کشور به دلیل نزدیک بودن به منطقه بیابانی مرکز ایران، در زمره آب و هوای نیمه بیابانی (جزو اقلیم کویری و خشک) محسوب می‌شود. قم دارای تابستان های گرم و خشک و زمستان های کم و بیش سرد است. اختلاف دمای سالانه نسبتاً زیاد و در اغلب اوقات خشکی هوا غلبه دارد.
علی رغم آب و هوای خشک و نیمه بیابانی این استان، مناطق خوش آب و هوایی در اطراف شهر قم وجود دارد که برخوردار از آب و هوای سرد کوهستانی بوده و محل مناسبی برای گذران تعطیلات و ایام گرم سال می باشد.جریانات جوی حاكم بر استان در فصل سرد سال، امواج غربی بوده كه عمدتاً امواج كم فشار مدیترانه ای و گاهی موسوم به امواج سودانی را وارد منطقه می كند. به علاوه در این فصل امواج پرفشاری كه دارای منشأ سیبری، شمال اروپا و مناطق قطبی هستند، از شمال شرق و شمال غرب، این منطقه را تحت تأثیر قرار می دهند. در فصل گرم سال جریانات غربی به سوی عرض های بالاتر تمایل پیدا كرده و امواج پر ارتفاع جنب حاره ای بر منطقه حاكم می شود كه پیامد آن ایجاد توده هوای گرم و خشک در اكثر مناطق كشور و از جمله استان قم می باشد. همچنین به علت استیلای بادهای خشک شرقی در بیشتر ایام گرم سال، مقدار رطوبت كاهش می یابد، لذا طبیعی است كه اقلیم اكثر مناطق این استان نیمه بیابانی با تابستانی گرم و خشک و زمستانی كم و بیش سرد باشد.
میانگین بارش وزنی استان قم طی دوره یک آماری (سال های 1365 تا 1390 ش) 0/161 میلیمتر بوده که بیشترین میزان بارش در مناطق کوهستانی کهک و دستجرد و کمترین بارش مربوط به مناطق شرقی استان (حاشیه دشت کویر) می باشد. میانگین دمای ایستگاه قم طی دوره آماری (سال های 1365 تا 1390 ش) 1/18 درجه سانتیگراد و میانگین دمای ایستگاه های سلفچگان و دستجرد طی دوره آماری (سال های 1382 تا 1390 ش) به ترتیب 8/16 و6/16 درجه سانتیگراد بوده است. با در نظر گرفتن سه شاخص عمده آب و هوایی؛ یعنی رطوبت، گرما و سرما می ‌توان گستره استان را از نظر تقسیمات اقلیمی به 3 پهنه اقلیمی؛ کوهستانی نیمه مرطوب، کوهپایه ای نیمه خشک و بیابانی خشک تقسیم كرد:

1. پهنه کوهستانی نیمه مرطوب، با تابستان معتدل و زمستان بسیار سرد در غرب و جنوب استان (بخش خلجستان  و کهک).

2. پهنه کوهپایه ای نیمه خشک، با تابستان گرم و زمستان سرد در مناطق مرکزی استان (قسمت مرکزی و غربی بخش مرکزی و بخش جعفر آباد).

3. پهنه بیابانی خشک، با تابستان گرم و زمستان سرد در قسمت های شرقی و شمالی استان، حاشیه دریاچه نمک و دریاچه حوض سلطان).
این در حالی است که در دهه 90 شمسی شرایط و کیفیت آب و هوا از شاخص های اعلام شده در سال های قبل از آن بطور چشمگیری تنزل پیدا کرده است.
به عنوان نمونه سازمان محیط زیست استان قم در آخرین اطلاعیه خود اعلام کرده است: از ابتدای سال 1401 تا امروز 7 روز پاک، 54 روز قابل قبول، 16 روز ناسالم برای گروه‌های حساس، 12 روز ناسالم برای عموم و 2 روز بسیار ناسالم بوده است و خشکسالی‌های مستمر و بارش‌های حداقلی در سال گذشته و امسال، کانون‌های داخلی گرد و غبار در استان قم را به شدت فعال کرده است.
در همین حال بررسی تغییرات اقلیمی و تأثیر این تغییرات بر پدیده های طبیعی از جمله منابع آب در سال های اخیر بیش از گذشته مورد توجه بسیاری از پژوهشگران حوزه محیط زیست بوده است.
شناخت، مدلسازی و پیشبینی این تغییرات، گامهای اساسی این مطالعات را تشکیل میدهد. امروزه بیشتر این سنجش ها بویژه در حوزه مطالعات منابع آب سطحی با ابزارهای ماهوارهای انجام میپذیرد. از جمله مطالعات مشابه به طور گسترده برای دریاچه ارومیه جهت بررسی تغییرات آن انجام گرفت که روند خشکسالی و دلیل های کاهش حجم و سطح دریاچه را به نمایش گذاشت.
همزمان یکی از مهمترین چالش‌های زیست‌محیطی در ایران و جهان و بخصوص استان قم گسترش بیابان ها یا بیابان‌زایی است که سرعت نگران‌کننده دارد. روز جهانی بیابان‌زدایی که در 27 خردادماه گرامی داشته می شود بهانه‌ایست برای اینکه به محیط زیست بیندیشیم، آن را پاس بداریم و به همگان در این مسیر درباره عواقب خطرناک عدم توجه به این موهبت الهی هشدار دهیم.
در این مسیر و برای ایفای مسئولیت سنگین خود در قبال محیط و آب و هوا باید مطالعات و سنجش های علمی را با آخرین استانداردها در سطح قم بکار گرفت و تجارب جهانی و بین المللی را وارد مقابله با تهدیدهای اقلیمی کرد.
در آستانه تابستان داغ قم و با شدت گرفتن ورود گرد و غبار یا طوفان های ریزگرد از خارج از مرزها که براحتی قم و حتی پایتخت را در می نوردد، نیازمند اتخاذ تدابیری در این زمینه هستیم چرا که وضعیت آلودگی و آلایندگی هوا در استان قم به دلیل کویر مجاور با ورود ریزگردها وخامت بیشتری پیدا می کند.
گرچه شاید شرایط آب و هوایی قم برای مردمان صبور استان پدیده ای عادی به شمار آید اما نباید از تهدیدهای روزافزون این حوزه غافل ماند. در حالی که قم در نیم سال دوم سال گذشته شاهد بارش های دلگرم کننده ای بود و ممکن است اوضاع تابستان پیش رو موقت به نظر برسد اما همه این موارد از ضرورت و فوریت اقدامات علمی و تجربه شده برای بهبود اقلیم و محیط زیست نمی کاهد.