واکاوی منشاء داخلی یا خارجی پدیده ریزگردها در استان مازندران با وجود رطوبت و جنگل های حیرت انگیز و سربه فلک کشیده هیرکانی و گره گشایی این توده تازه شکل گرفته بدخیم نیازمند بررسی های دقیق علمی و کارشناسی است.
بنا بر تحقیقات علمی نخبگان دانشگاهی پدیده گرد و غبار و یا به عبارتی ریزگردها از سال ۲۰۰۹ که از سمت سوریه و عراق وارد استان های غربی، تهران و همچنین استان های شرقی کشور شده بود، آژیر خطر توفان های گرد و غبار را به صدا در آورده بود.
در ۱۰ سال اخیر با گسترش توفان های گرد و غبار این پدیده مرزها را درنوردید و دیگر منحصر به یک کشور نیست. نخبگان علمی بر این باورند که ریزگردها در سه گروه لوکال (محلی)، رجینال(منطقه ای) و نیز گلوبال(جهانی) می باشد. وزش باد، رطوبت خاک و پوشش گیاهی سه مولفه دخیل در شکل گیری توفان های گرد و غباری در جهان می باشد.
چهره های علمی براین باورند بدون بررسی داده های علمی نمی توان منشاء ریزگردها را به صورت دقیق بیان و تائید علمی کرد. آنها براین باورند که گام نخست برای چاره جویی این مشکل آن است که با بررسی ها و تحقیقات میدانی علمی درصدهای غبار از خواستگاهها و منشاء های آن به صورت دقیق بررسی و برای آن چاره جویی شود.
توفان های گردو غباری که در طول یک پروسه زمانی با توجه به گسترش خشکسالی ها و از مدار خارج شدن برخی زمین های کشاورزی و از دست رفتن رطوبت خاک و همچنین نابودی پوشش های گیاهی زمینه ساز توفان های گردو غباری شد، برخی از آنها اقیانوس ها را در نوردیده و جهانی شده اند تا جائیکه گرد و غبارهای صحرای آفریقا با وارد شدن به اتمسفر و جو خود را به آمریکای جنوبی هم می رساند.
۲۰ شهریور ماه جاری در برخی از شهرهای مازندران همانند بابل مردم برای نخستین بار با پدیده ای به نام گردو غبار روبرو شدند. در اوایل صبح که مردم از خانه های خود بیرون زدند بسیاری از آنها بر این باور بودند که در اطراف بخاطر خاکبرداری ها و یا تخریب یک ساختمان در محدوده منزل و یا محل کارشان، گردو خاکی ایجاد شده و برخی دیگر نیز بر این تصور بودند که یک مه صبحگاهی شهر بابل را فرا گرفته است.
از سویی دیگر برخی دیگر هم اشکال را از چشمان خود می دیدند و چند بار چشمان خود را با دست ها مالش دادند که نکند دیده گانشان کم سو شده اما واقعیات چیز دیگری بود و شهروندان با رجوع به شبکه های اجتماعی دریافتند که ریزگردها مهمان جدید و ناخوانده شهرشان و دیگر شهرهای اطراف شده است.
آن چیزی که در چند روز گذشته شهروندان بابلی با استفاده از ظرفیت فضای مجازی آن را دست به دست می کنند آن است که سرمنشاء این ریزگردها چیست!؟ و برای نجات آن چه باید کرد!؟ بر این اساس برخی شهروندان براین باورند تا این پدیده شوم بدخیم نشده و همانند شهرهای بزرگ و صنعتی کار به تعطیلی مدارس و ادارات و همچنین واحدهای تولیدی نکشیده باید چاره جویی شود.
مهدی حمیدی، دکترای مهندسی عمران آب بیان داشت: با بررسی های دقیق علمی منشاء ریزگردها در مازندران مشخص خواهد شد.
وی با بیان اینکه خواستگاه ریزگردها در قره قوم به لحاظ علمی قابل تائید نخواهد بود مگر اینکه با داده های علمی در صدها و منشاء این ریزگردها مشخص شود، اظهار داشت: ما به عنوان محقق که چندین سال در خصوص ریزگردها فعالیت های تحقیقاتی و میدانی انجام داده ایم منشاء قره قوم را اگر رد نکنیم تائید هم نمی توانیم بکنیم بلکه با تحقیقات علمی درصد آن باید مشخص شود.
این استاد دانشگاه اضافه کرد که اظهار نظر کلی در باره ریزگردهای مازندران و منشاء آن بدون پشتوانه علمی جایگاهی نخواهد داشت.
وی گفت که در مازندران هم تالاب هایی وجود داشت که منابع آب کافی به آنها می رسید که با خشک شدن آن مستعد ریزگردها هستند که در بررسی های علمی این موارد هم باید لحاظ شود.
وی با بیان اینکه مسئله گردو غبار که با گسترش خشکسالی پررنگ تر شده است، گفت: در ۱۵ سال گذشته در شهرهای بزرگ کشور مشکل ریزگردها نداشتیم اما از سال ۲۰۰۸ ریزگردها از سمت سوریه و عراق وارد ایران شده، بخش های غربی را درنوردیده و پای آن به تهران باز شده و تداوم آن در شهرهای شرقی کشور به مازندران هم رسیده است.
انواع ریزگردها
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل گفت که سه دسته ریزگردها در جهان اعم از محلی، منطقه ای و جهانی وجود دارد که دسته جهانی آن وارد اتمسفر و جو می شود و اقیانوس ها را در می نوردد تا جایی که گردو غبار صحرای آفریقا به آمریکای جنوبی هم می رسد.
وی اضافه کرد که ریزگردهای محلی در ابعاد کوچک تری اثر بخشی دارد اما ریزگردهای منطقه ای چند کشور و یا به عبارتی خاورمیانه را در بر می گیرد بنابراین با این داده ها بدون بررسی علمی نمی توانیم به لحاظ علمی حتما تائید کنیم که ریزگردهای موجود در مازندران به خصوص به شهرهای مرکزی مازندران هم رسیده است، از قره قوم ترکمنستان باشد.
منابع گرد و غبار
برنده جایزه محقق کارآزموده جورج فاستر از بنیاد ون هومبلت آلمان، اظهار داشت که عوامل زمینه ساز ایجاد ریزگردها منشاء طبیعی یا انسانی دارد که با گسترش خشکسالی و بیابان های خشک منشاء طبیعی ایجاد گرد و غبار است.
دکتر حمیدی در ادامه با بیان اینکه برخی از زمین های کشاورزی با شخم و شیار و رطوبت کافی کشاورزی انجام می شد اما بنا به دلایل خشکسالی، کشاورزی در آن منطقه قطع و رطوبت خاک خشک شده، افزود: این امر همانند کشور عراق زمینه ساز ریزگردها یا همان گرد و غبار خواهد شد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: برخی موارد ریزگردها هم با افزایش تولید گلخانه ای و تغییرات اقلیمی زمینه ساز گرمای بیشتر شده و مناطق خشک تر می شود که با وزش باد این گردو غبارها جابجا می شوند.
رطوبت و پوشش گیاهی راه مبارزه با ریزگرد
دکترای مهندسی عمران آب بیان داشت که تنها راه مبارزه با ریزگردها در کشور و همچنین استان مازندران آن است که منشاء این ریزگردها با روش های علمی بررسی و برای پوشش گیاهی و افزایش رطوبت خاک آن منطقه اقدام کرد.
این چهره علمی در ادامه این را هم گفت که همانطوریکه ریزگردها یک شبه به وجود نیامده اند یک شبه هم این مشکل برطرف نمی شود بلکه باید طی چند سال با انجام کارهای زیرساختی اعم از پوشش گیاهی و رطوبتی این مشکل را برطرف کرد.
تعامل و دیپلماسی
دکتر حمیدی بیان کرد: در تحقیقات علمی و فنی بررسی منشاء ریزگردهای مازندران و از طرفی دیگر حل ریشه ای این مشکل نیازمند تعامل و دیپلماسی با کشورهای همسایه می باشیم.