آلودگی هوا و تعطیلی مدارس قصه بی‌پایانِ فصل سرما شده، مُسکنی موقت که مدام متوسل به آن می‌شویم، اما همین مُسکن هم هربار مشکلاتی برای خانواده‌ها ایجاد می‌کند، آخرینِ آن اطلاع‌رسانی در نزدیکی نیمه‌شب است.
آلودگی هوا به یکی از مهم‌ترین معضلات کلان‌شهرهای کشور تبدیل شده است، موضوعی که با افزایش آلایندگی‌های زیست‌محیطی، بارها مدارس استان‌ها به‌ویژه اصفهان را به تعطیلی کشانده است، به طوری که در پاییز امسال به دنبال هشدارهای سطح نارنجی و زرد هواشناسی به‌دلیل تشدید آلودگی هوا و غلظت آلایندگی‌ها از نیمه آبان مدارس شهر اصفهان و شهرستان‌های در چند مرحله در روزهای متوالی غیرحضوری شد و حتی فعالیت تمام اداره‌ها، ارگان‌های و دیگر شهرستان‌ها درگیر انباشت آلایندگی‌های از سوی مسئولان متولی دور کار اعلام شد، از این‌رو اواخر هفته گذشته هشدارهای هواشناسی از آغاز شرایط پایداری جو از روز شنبه بیست‌وپنجم تا اواسط وقت دوشنبه بیست‌وهفتم آذر همراه با غبارآلودگی، افزایش غلظت آلاینده‌ها به‌ویژه در نیمه اول روز تا حد ناسالم برای گروه‌های حساس و بالا رفتن شاخص کیفیت هوا در شرایط ناسالم و ممنوعیت تردد غیرضروری در سطح شهرها و پرهیز از فعالیت فیزیکی و ورزشی در فضای باز به ویژه افراد آسیب‌پذیر، مدیریت تردد خودروها در سطح شهرها و کنترل فعالیت واحدهای صنعتی خبر می‌دانند و نیز در روز گذشته کلانشهر اصفهان با شاخص ۱۵۸ به عنوان آلوده‌ترین شهر کشور در وضعیت ناسالم برای عموم (قرمز) قرار گرفت، اما اعلام تعطیلی دیرهنگام امروز مدارس اصفهان از یک سو و نگرانی خانواده‌ها از تبعات جبران‌ناپذیر بر سلامت دانش‌آموزان با حضور در مدارس و مواجه شدن با درب‌های بسته مدرسه، گلایه‌های بسیاری را در پی داشت.
لازم است بدانیم؛ شاخص کیفی هوا عددی است که غلظت ترکیبات مختلف آلاینده‌ها و وضعیت آلودگی هوا را نمایش می‌دهد؛ با وجود این بعضی روزها به رغم غبارآلود بودن هوای شهر، کیفیت هوا سالم اعلام می‌شود یا در روزهایی که هوا برای گروه‌های حساس ناسالم است شاخص‌های کیفی بعضی ایستگاه‌های پایش شرایط بسیار ناسالم را نشان می‌دهد که طبق اعلام مسئولان، آمار کیفی سنجش روزهای سالم و ناسالم هوای کلانشهر اصفهان براساس میانگین شاخص کیفی هوا ( Air Quality Index ) مشخص می‌شود که معیاری برای اندازه‌گیری غلظت ترکیبات مختلف آلاینده موجود در هوا از جمله منواکسید کربن، دی اکسید گوگرد، ترکیبات نیتروژن‌دار، ازن و ذرات معلق کوچک‌تر از ۱۰ و ۲.۵ میکرون است که این ذرات به دلیل عمق نفوذپذیری بالا می‌تواند مشکلات بهداشتی و سلامتی بسیاری را ایجاد کند.
یک و بام دوهوای غیرحضوری شدن مدارس
بر این اساس از اوایل روز گذشته بیست‌وششم آذر که بر طبق سامانه برخط کنترل کیفیت هوای سازمان حفاظت محیط زیست منطقه اصفهان، ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوا متعلق به شهرداری اصفهان شاخص کیفی هوای کلانشهر اصفهان با قرار گرفتن روی شاخص ۱۶۰، در وضعیت هوای ناسالم برای عموم (قرمز) ثبت شد و تنفس هوا در اصفهان با ۱۵ منطقه و سه شهر قرمز و نارنجی به شماره افتاد و چنین شرایط پایداری جو آلایندگی‌ها تا اواسط شب‌هنگام بر آسمان شهر حاکم بود و در این شرایط خانواده دانش‌آموزان اصفهانی منتظر ابلاغ تعطیلی مدارس بودند، اما با تشکیل نخستین جلسه قرارگاه مقابله با آلودگی هوای استان اصفهان و استمرار جلسات کارگروه هماهنگی شرایط اضطرار آلودگی هوای استان، فعالیت مدارس اصفهان برای امروز دوشنبه بیست‌وهفتم آذر در ساعات ۲۰:۱۴ حضوری اعلام شد و تنها ممنوعیت فعالیت‌های زنگ ورزش و صبحگاه مدارس در فضای باز، لغو اردوهای دانش‌آموزی، کاهش تردد از ورزش همگانی در فضای باز و رعایت مسائل بهداشتی و استفاده از ماسک ضروری توصیه شد.
در همین راستا، زمانی که خانواده‌ها با خبر باز بودن مدارس مواجه شدند و در حال برنامه‌ریزی و تدارک رفتن دانش‌آموزان برای فردا به مدارس بودند، اما در ساعات ۲۲:۳۱ منتهی با پایان شب، با توجه به تغییر سطح هشدار زرد هواشناسی به هشدار نارنجی و اعلام هواشناسی مبنی بر قرار گرفتن شاخص آلاینده‌ها در وضعیت ناسالم برای عموم، بیست و هفتم آذرماه، تمام مقاطع تحصیلی در نواحی شش‌گانه آموزش و پرورش شهر اصفهان، شهرستان لنجان و مناطق آموزش و پرورش فلاورجان، پیربکران، نجف‌آباد، خمینی‌شهر، شاهین شهر، برخوار و مبارکه به صورت غیرحضوری اعلام شد، از این‌رو بسیاری از اولیا و دانش‌آموزان اصفهان از تعطیلی دیرهنگام مدارس به دلیل تغییر شاخص‌ها و هشدار نارنجی هواشناسی اطلاعاتی در دسترس نداشتند و مطابق روال روزهای گذشته از صبح زود فرزندان خود را برای تحصیل راهی مدرسه کردند و با درِ بسته مدارس مواجه شدند!
این اعلام تعطیلی جای تعجب داشت و واکنش‌های زیادی را در فضای مجازی ایجاد کرد. حال سوال این است؛ وقتی از اوایل روز قبل شاخص بالای عدد ۱۶۰ است و به گفته هواشناسی در پیش‌بینی‌های آینده هم روزهای آلوده؛ دیده می‌شود؛ کمیته اضطرار چرا این همه با تأخیر و در ساعات پایانی شب، تعطیلی مدارس را اعلام می‌کند؟
البته این موضوع طی سیزدهم آذر با کاهش ناگهانی شاخص‌ها نیز اتفاق افتاد، به طوری که حدود ساعت ۱۷:۲۸ مدارس غیر حضوری اعلام شد و کارمندان دانشگاه‌ها باید در محل کار حاضر شوند که با انتقاد گسترده مردم به میزان آلایندگی و وضعیت هوای بنفش و بسیار ناسالم حدود ساعت ۲۱:۴۹ با تغییر شبانگاهی و دیر هنگام تصمیمات دستگاه‌های اجرایی و ادارات تعطیل شدند، از این‌رو آلودگی هوا گلوی نصف جهان را می‌فشارد و زمستان و تابستان هم نمی‌شناسد و در تمام سال چهره آسمان را کدر می‌کند، لذا آمار و ارقام مربوط به میزان آلودگی‌ها برای شهروندان مهم است تا بدانند هر روز شهر در چه سطحی از آلودگی قرار دارد، اما در این بین چرایی تفاوت در آمارها موضوعی سوال برانگیز شده است!
طبق اطلاعات ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوا سامانه محیط‌زیست شهر اصفهان طی یکشنبه بیست‌وششم آذر در ساعت ۲۰:۱۴ شاخص آلودگی هوا با قرار گرفتن روی عدد ۲۰۵ در وضعیت بنفش و بسیار ناسالم ثبت شد، اما این شاخص با فاصله شش دقیقه بعد در ساعت ۲۰:۲۱ بر روی عدد ۱۶۹ در موقعیت ناسالم (قرمز) قرار می‌گیرد، این تغییر ناگهانی نیز از جمله مواردی است که این روزها شاهد آن هستیم و برخی مسئولان مربوطه علت آن را ایراد فنی اعلام می‌کنند.
با وجود این بعضی از روزها به رغم غبارآلود بودن، شرایط کیفی هوا براساس میانگین شاخص‌ها سالم اعلام می‌شود، در حالی که شهروندان غبار سیاه آلودگی را با چشم می‌بینند و آلاینده‌ها را نفس می‌کشند، این در حالی است که گاهی نیز بر اساس همین شاخص‌ها هوا در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس گزارش شده، اما شاخص کیفی برخی ایستگاه‌های پایش وضعیتی بسیار ناسالم را نشان می‌دهد، از سوی دیگر آمار و ارقام میانگین شاخص‌های کیفی هوا در ایستگاه‌های مربوط به شهرداری و محیط‌زیست نیز گاهی تفاوت بسیاری دارد.
اعلام تعطیلی مدارس در دقیقه ۹۰
لازم به یادآوری است که چگونگی تشکیل کارگروه اضطرار آلودگی هوا به اخطاریه هواشناسی و درخواست مرکز بهداشت و سایر ارگان‌های ذی‌ربط که عضو این کارگروه هستند، بستگی دارد، در صورتی که هواشناسی نسبت به شرایط جوی و غلظت آلاینده‌ها اخطاریه دهد تشکیل کارگروه اضطرار آلودگی هوای اصفهان منوط به اعلام وضعیت آلودگی از سوی اداره محیط‌زیست و درخواست جلسه توسط مرکز بهداشت استان است، از این‌رو طبق قانون باید کارگروه که متشکل از عوامل محیط‌زیست، هواشناسی، دانشگاه علوم پزشکی، آموزش‌وپرورش، استانداری، شهرداری، پلیس راهنمایی‌و رانندگی است، تشکیل و مطابق ضوابط و دستورالعمل‌های تعیین شده، اقدامات پیشگیرانه برای مقابله با تشدید انتشار آلاینده‌ها و در صورت ضرورت اعمال محدودیت‌هایی مانند تعطیلی مراکز آموزشی یا اجرایی اتخاذ کنند، در چنین شرایطی اعضای کارگروه مرتب گزارش‌های هواشناسی و محیط‌زیست را که در رابطه با وضعیت جوی و ایستگاهی شاخص‌های آلودگی هوا منتشر می‌شود، رصد می‌کند و متناسب با شرایط و بر اساس ضوابط و دستورالعمل ابلاغی برای تعطیلی یا اعمال محدودیت‌ها تصمیم‌گیری می‌کند؛ بنابراین اعمال محدودیت‌ها یا تعطیلی مراکز اداری یا آموزشی به سلیقه و تصمیم یک فرد یا یک ارگان خاص بستگی ندارد.
امروزه وضعیت آلودگی هوا در بسیاری از کلانشهرها به‌ویژه اصفهان بسیار پیچیده است و هر سال در این بازه زمانی با آن دست و پنجه نرم می‌کنیم، آلودگی هوای شهر اصفهان بیشتر در نیمه دوم سال و هم‌زمان با افزایش سرما اتفاق می‌افتاد، البته طی سال‌های اخیر در نیمه نخست سال نیز این کلانشهر با پدیده گردوغبار روبه‌رو است و وضعیت کیفی هوا به دلیل خشکسالی‌های متوالی، وزش بادهای نسبتاً شدید تا شدید با فعالیت کانون‌های داخلی استان و استان‌های همجوار در مناطق مختلف اصفهان با افزایش شاخص‌های آلایندگی هوا وخیم‌تر شده که این موضوع مهم نیازمند بررسی‌های دقیق کارشناسی است، از این‌رو کسی نمی‌گوید آموزش تعطیل شود، زیرا زیان‌های تعطیلی‌های دوران کرونا را همگان آگاهیم، سرعت کم اینترنت و مهیا نبودن بستر آموزش در شاد و سایر پلت‌فرم‌ها را هم می‌دانیم، اما سردرگمی بی‌شمار خانواده‌ها را در روز تعطیلی و اعلام دیر هنگام آن را، کسی نمی‌داند؟
به گفته کارشناسان؛ بی‌گمان تعطیلی مدارس، کارآمدترین راهکار نیست، شاید در ظاهر برای نبود خروج دانش‌آموزان و فعالیت خودروها، یکی از راهکارهای متولیان امر برای کنترل آلودگی هوا، مجازی شدن آموزش در مدارس است، اما در عمل به جرئت می‌توان گفت که این تعطیلی‌ها تأثیر چندانی بر کنترل و کاهش آلودگی هوا ندارد، ضمن اینکه علاوه‌بر تاثیرپذیر نبودن این راهکار برای کنترل آلودگی هوا، آموزش دانش‌آموزان نیز با مشکل مواجه می‌شود، چرا که طی دو سال از همه‌گیری ویروس کرونا و حضور نیافتن دانش‌آموزان در مدارس و کلاس درس افت تحصیلی، وابستگی بیشتر به والدین به‌جای نظام آموزشی و بروز ناهنجاری‌های اجتماعی در محصلان از حواشی آموزش مجازی بوده است.
در این میان نگرانی والدین از سلامت فرزندان و نگرانی مسئولان از تبعات آینده آموزش مجازی برای نظام تعلیم و تربیت هر دو به‌جا و منطقی است، زیرا محققان حوزه روان‌شناسی تاکید دارند یادگیری از طریق تعامل جمعی بهترین شیوه مؤثر در ارتقای مهارت‌های فردی و اجتماعی است و تنها تعطیل کردن مدارس تأثیری بر کاهش آلودگی‌ها ندارد و فقط مرهمی بی‌تأثیر است که مدام متوسل به آن می‌شویم، گرچه به‌طور معمول هنگام آلودگی هوا و در نبود باد و باران، تعطیلی مدارس اقدامی عاجل است و گریزی هم از آن نیست، اما بی‌گمان اجرایی نشدن قانون هوای پاک و کم‌کاری سازمان‌های متولی در مبارزه با این قاتل خاموش، راحت‌ترین اقدام برای حفظ سلامت و تأثیر آن بر یادگیری دانش‌آموزان است، با این حال تصمیمات دیرهنگام و تغییر شبانگاهی شاخص سامانه برخط کنترل کیفیت هوا؛ مستلزم برنامه‌ریزی‌های مناسب و اطلاع‌رسانی به‌موقع است تا نارضایتی و سردرگمی مردم را رقم نزند، زیرا وقتی آلودگی هوا بیش از هر فرد دیگری برای کودکان خطرناک است چرا تعطیلی مدارس اینقدر دیر اعلام می‌شود؟ چرا که این سوال در ذهن‌ها خطور می‌کند که آیا هوا به صورت ناگهانی در شرایط ناسالم قرار گرفت و یا مسئولان به امید وزش باد و باران از اعلام تعطیلی به موقع مدارس خودداری کردند؟