شهر قم بعد از انقاب اسلامی به شهر خون و قیام لقب یافت و از آن یاد می شود. شهری که نهضت اسلامی و قیام امام خمینی(ره) از آن آغاز شد وآرمان های انقلاب اسلامی را برای ملت ایران و جهانیان تعریف کرد.
این مهد بزرگِ تاریخی و تمدنی شیعه در طول تاریخ پر فراز و فرود خود وقایع مهمی را به خود دیده است. شهرِ فقاهت و مرجعیت، با قیام خود سند و پشتوانه حرکت عظیم اسلامی شیعیان در جهان معاصر به شمار می رود و یکی از کانون های تمدن در جهان اسلام است.
صفات و شایستگی های شهر قم امتدادی به طول تاریخ دارد. چه آن زمان که آغوش خود را برای میزبانی دختر حضرت موسی بن جعفر(ع) و خواهر امام رضا(ع) گشود و چه در قرونی که در مقابل فشارها و حملات حکومت های جور ضد شیعی دوام آورد.
همه این ها موجب شد تا شهر قم در تاریخ ایران نیز یکی ازشهرهای تأثیرگذار به شمار آید علاوه بر آنکه در میان سرزمین های اسلامی هم یک کانون با اهمیت بود.
تأسیس و رونق حوزه علمیه، این شهر را وارد دورانی تازه و سرنوشت ساز ساخت و نهضت فرهنگی و دینی آن آغاز شد. ادوار مختلف بعد از این نقطه عطف مهم، شاهد بروزِ بزرگ مردانی از این شهر در سپهر فرهنگ ایران و اسلام گَشت. تمرکز مرجعیت علی الاطلاق مسلمین در دوران آیت اله العظمی بروجردی نقطه عطف دیگری بود که منزلت قم را افزون ساخت.
اما در این میان قیام امام خمینی از قم به این شهر محوریتی سیاسی در مقیاس ملی و فراملی داد و تاریخ معاصر ایران را با تشکیل حکومت دینی و نظام جمهوری اسلامی وارد دورانی نوین ساخت. از مبداء انقلاب اسلامی بود که تربیت و ظهور شخصیت ها و انسان های متمایز آغاز گشت.
با شروع جنگ تحمیلی، ذات دین باور و ایثارگر اهالی قم هویدا شد به گونه ای که قم یکی از ارکان صیانت از تمامیت ارضی و هویت دینی مملکت گردید. این شهر نه چندان بزرگ در آن زمان، توانست لشگری مستقل برای دفاع از دین و میهن به جبهه ها اعزام کند و سرداران بزرگی را در این راه تقدیم نماید.
در دوران دفاع مقدس، قم نقش بی بدیلی در حمایت معنوی و بسیج مردم برای حمایت از رزمندگان داشت. صدها شهید طلبه و روحانی از حوزه علمیه قم جان خویش را فدای اسلام و ولایت کردند.
با پایان جنگ تحمیلی و آغاز دوران بازسازی کشور و توسعه اقتصادی و گسترش رسانه ها، عوارض نامطلوب فکری و فرهنگی ناشی از تهاجم فرهنگی غرب و برخی سیاست های اجرایی، شبهات و پرسش های دینی و فکری را فراوان ساخت، که حوزه علمیه قم با همت خود وارد حرکت فراگیری برای صیانت از باورهای مردم شد. تا به امروز حرم حضرت معصومه(س) و مسجد مقدس جمکران از مراکز تجمع ایرانیان بوده و جایگاه بی بدیلی در فرهنگ عمومی ملت ایران یافته است به گونه ای که دلهای اقشار مختلف همواره متوجه این ناحیه از خاک کشور است و قم حالتی الهام بخش برای آنان دارد. این موقعیت ها نشان می دهد قم وضعیت متفاوتی با دیگر شهرها و مناطق دارد که باید نسبت به آن آگاهی افزون تری یابد.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در توصیف تأثیر نقش و اقدام به موقع مردم و شهر قم در دیدار اقشار مختلف این شهر در سال 95 به مناسبت قیام 19 دی می فرمایند: “نکته‌ی اصلی‌ای که در قضیّه‌ی قم وجود دارد که من آن نکته را هم بارها عرض کرده‌ام و تکرار میکنم، این است که مردم قم در آن مقطع، بهنگام عمل کردند. همیشه کار وقتی‌که در وقت خود انجام گرفت، تأثیر میکند یا تأثیر آن افزایش پیدا میکند. همان کار را اگر گذاشتیم بیات شد، مدّتی گذشت و بعداً انجام گرفت، گاهی اثر نمیکند یا اثر کمی میکند. هنر قمی‌ها این بود که نکته را فوراً گرفتند، دشمنی را فوراً شناختند و در همان وقت اوّل به آن پاسخ دادند، وَالّا اگر بعد از آنکه آن رفتار خباثت‌آمیزِ توطئه‌آمیزِ دشمن نسبت به امام بزرگوار انجام گرفت، این دست آن دست میکردند، [میگفتند] حالا میکنیم، فردا میکنیم، یک ماه دیگر میکنیم، این حوادث بعدی اصلاً به وجود نمی‌آمد. فریضه وقت دارد، در وقت خود باید فریضه را انجام داد؛ بهترین وقت انجام فریضه هم اوّل وقت -وقت فضیلت- است. خب، بعضی اصلاً فریضه را انجام نمیدهند، [میگویند] بی‌خیال؛ بعضی انجام میدهند امّا با تأخیر؛ بعضی میگذارند وقت که گذشت انجام میدهند، مثل توّابین؛ توّابین آن‌وقتی که باید می‌آمدند -که عاشورا بود- نیامدند، وقتی آمدند که کار از کار گذشته بود. یا قیام مردم مدینه با رهبری عبدالله بن حنظله. آمدند در مقابل یزید ایستادند، قیام کردند، حاکم مدینه را بیرون کردند، امّا دیر؛ آن‌وقتی که شنیدند که حسین‌بن‌علی (علیهماالسّلام) از مدینه خارج شد، آن‌وقت باید به این فکر می‌افتادند، نیفتادند؛ دیر به فکر افتادند، یک سال بعد [به فکر افتادند]؛ نتیجه هم همانی شد که تاریخ ثبت کرده است؛ قتل‌عام شدند، تارومار شدند، نابود شدند، هیچ کاری هم نتوانستند بکنند. کار را در وقت باید انجام داد. خب، اگر بخواهیم کار را در وقت انجام بدهیم، بایستی فریضه را بشناسیم، بدانیم چه کاری باید انجام داد تا آن را در وقت خود انجام بدهیم”.(۱۳۹۵/۱۰/۱۹) اکنون در وسط تحولات ملی و بین المللی و نیازها و اضطراب های رو به فزونی کشور، مردم و نخبگان و دستگاه های قم باید با جهش در اقدامات خود برای بهبود شرایط زندگی، راه حل های تازه ای در اداره امور و غلبه بر مشکلات عرضه نمایند تا بتوانند پیشگامی خویش را حفظ کنند.