عَن أَمِیرِ الْمُؤمِنِینَ عَلِیٍّ (علیه السلام) قَالَ: «… أَشْرَفُ الْغِنَى تَرْکُ الْمُنَى …».1
از حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) نقل شده که فرمودند: «… برترین بى‌نیازى ترک آرزوها است …» .
امام علی (عليه السلام) در پند دیگری درس بزرگى بههمه طالبان غِنا و بىنيازى میدهند. «مُنى» جمع «أُمنية» بهمعناى آرزو است و منظور آنحضرت در اين عبارت نورانى، آرزوهاى دور و دراز و دور از منطق عقل و شرع است. بديهى است اينگونه آرزوها غنا و بىنيازى را از انسان سلب مىكند؛ چراکه از يکسو همه آنها بهوسيله خود انسان دستنيافتنى است و بههمین دلیل او را وادار به متوسل شدن به اين و آن مىكند و بايد در مقابل هر انسانى؛ خواه شريف باشد، خواه پست، باارزش باشد، يا بى ارزش، دست حاجت دراز كند و اين با غنا و بىنيازى هرگز سازگار نيست. از سوى ديگر، براى رسيدن بهچنين آرزوهايى بايد در مصرف كردن ثروت خود، بخل ورزد و همه آن را ذخيره كند و عملاً زندگى فقيرانهاى داشته باشد. ودیگراین که، چنين كسى آرامش روح و فكر خود را بايد براى رسيدن بهاين آرزوها هزينه كند.
پس هرگاه آرزوهای دور و دراز، از صفحه فكر انسان پاک شود، انسان به غنا و بىنيازى پرارزشى دست مىيابد و بههمين دليل امام (عليه السلام) ترک اين آرزوها را برترين و بهترين غنا شمردهاند. در تعبير ديگرى از امام علی (علیه السلام) نقل شده که فرمودند: «لاَ كَنْزَ أَغْنَى مِنَ الْقَنَاعَة»؛2 «هيچ گنجى بى‌نياز كنندهتر از قناعت نيست (همان قناعتى كه نقطه مقابل آرزوهاى طولانى محسوب مىشود)». امام هادى (عليه السلام) طبق روايتى كه از مرحوم شهید اول از ایشان نقل كرده است، فرمودند: «الْغِنَى قِلَّةُ تَمَنِّيكَ وَ الرِّضَا بِمَا يَكْفِيكَ وَ الْفَقْرُ شِرَّةُ النَّفْسِ وَ شِدَّةُ الْقُنُوط»؛3 «غنا و توانگرى آن است كه دامنه آرزو را كم كنى و بهآنچه خدا بهتو داده است، خرسند باشى و فقر آن است كه نفس آدمى سيرى ناپذير و شديدا (از رسيدن به همه آرزوها) نوميد باشد».
لذا آرزوهای طولانی آدم را در بند میکند و چون به اکثر آنها نمیرسد، نیرو و توانش را میگیرد و برعکس، ترک آرزوها سبب میشود فکر و اندیشه آزاد باشد، زنجیرههای اسارت پاره شده و شخص، قدرت پرواز و سیر بهمنازل بالای سلوک الیالله را پیدا کند. البته پشت سر گذاشتن حجابها و رسیدن بهنور معرفت پروردگار و هدف آفرینش، بستگی بهنوع آرزوهای ما نیز دارد، هر چه کمتر گرفتار خواستههای نفسانی خویش باشیم، توانگری و بینیازی بیشتری را برای تعالی و ترقی احساس میکنیم؛ همانطور که بعضی بهخاطر آرزوهایشان زمینگیر و بیحرکتند و روی سعادت را بهخود نخواهند دید. از جمله حقایقی که خداوند در زمانی که حضرت موسی (علیه السلام) به مناجات با او مشغول بود، با وی در میان نهاد، این بود که به آنحضرت فرمود: «… يَا مُوسَى لَا تُطَوِّلْ فِي الدُّنْيَا أَمَلَكَ فَيَقْسُوَ قَلْبُكَ وَ الْقَاسِي الْقَلْبِ مِنِّي بَعِيدٌ»؛4 «… ای موسی! آرزوهایت را در دنیا طولانی مکن که قلبت قسی و سخت میگردد و انسان سنگدل از من دور است و تقربی به من ندارذ».
در پایان این گفتار به حدیث زیبایى از امام صادق (علیه السلام) اشاره مىکنیم که آنحضرت فرمودند: «تَجَنَّبُوا الْمُنى فَإنَّها تُذْهِبُ بَهْجَةَ ما خُوِّلْتُمْ وَ تَسْتَصْغِرُونَ بِها مَواهِبَ اللهِ تَعالى عِنْدَکُمْ وَ تُعْقِبُکُمُ الْحَسَراتِ فِیما وَ هَّمْتُمْ بِهِ أنْفُسَکُمْ»؛5 «از آرزوهاى دور و دراز بپرهیزید که شادابى و نشاط نعمتهایى را که بهشما داده شده را از بین مىبرد و بهسبب آن، مواهب الهى در نزد شما کوچک مىشود و حسرت فراوانى بهسبب اوهام باطلهاى که داشتهاید، بهشما دست مىدهد».
********************
1. شریف الرضى، محمد بن حسین، نهج البلاغه، محقق / مصحح: فیض الإسلام، سید علی نقی، ص 506، ناشر: هجرت، چاپ اول، قم، 1414 ق.
2. مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار، محقق / مصحح: جمعى از محققان، ج 66، صفحه 411، ناشر: دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، بیروت، 1403 ق.
3. شهيد اول، محمد بن مكى، الدرة الباهرة من الأصداف الطاهرة، محقق / مصحح: مسعودى، عبد الهادى، ص 42، ناشر: انتشارات زائر، چاپ اول، قم، 1379 ش.
4. کلینى، محمد بن یعقوب، کافی، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر و آخوندى، محمد، ج 2، ص 329، ناشر: دار الکتب الإسلامیة، چاپ: چهارم، تهران، 1407 ق.
5. همان، ج 5، ص 85.