به موجب قانون حفظ و حمایت از منابع طبیعی و ذخایر جنگلی کشور، هیچ شخصی حتی نهادها و سازمان های دولتی و غیر دولتی حق ندارند به تخریب منابع ملی بپردازند و قانون، وزارت جهاد و کشاورزی را موظف به حفاظت از این منابع و ثروت‌های ملی کرده است.
از جمله مسائلی که در دنیای امروز مورد توجه است، نحوۀ زندگی اجتماعی و محیط زیست است. از آنجا که «آب و هوا» از عوامل بسیار مهم و فوق العاده حیاتی اند، و استفاده از آب و هوای پاک و سالم از نیازهای ضروری انسان شمرده شده است؛ ضرورت حفظ بهداشت محیط یکی از موضوعات بسیار جدی و اساسی امروز جوامع انسانی است.
مسائلی از این دست و هر آنچه را که جوامع مدرن و صنعتی امروز به اهمیت آنها پی برده، از مسائلی است که دین اسلام و پیشوایان ما در حدود 1400سال قبل آنها را متذکر شده، و پیروان خویش را به رعایت قوانین و مقررات مربوطه و اجرای دستورات و قوانین اجتماعی و فردی ملزم کرده اند، و برای حفظ و نگهداری محیط زیست و بهداشت آن، راهکار نشان داده اند.
از دیدگاه اسلام کاری که باعث آسایش مردم و در جهت حفظ سلامت آنان باشد، خدمتی است در جهت رضای خدا و عبادت و بندگی پروردگار محسوب می گردد و هدف خلقت انسان جز عبادت چیز دیگری نیست.[i]
چون حفاظت از محیط زیست و رعایت بهداشت محیط زندگی و جلوگیری از آلودگی آن، تلاشی است در جهت نجات بشر از نابودی، و یا اقدامی است در جهت آسایش آنها، از اولویت برخوردار است.
اما در اسلام به این مقدار بسنده نشده است. علاوه بر بیان کلیات، بر موضوعات خاصی هم تأکیداتی شده است که در این‌جا به طور اختصار به گوشه‌ای از کلیات و تأکیدات خاص اشاره می شود:
1- آلودگی هوا:
گفته شده است اگر هوا پیرامون کره زمین را فرا نگرفته بود، همین قدر که از یک قسمت سطح زمین خورشید غایب می شد، بی درنگ درجه حرارت پائین می آمد و تا 160 درجه زیر صفر می رسید و سرمای طاقت فرسا موجودات زنده را از بین می برد. هوا مانع می شود که زمین گرمای دریافتی از خورشید را زود از دست بدهد.[ii]
اگرچه در متون و منابع اولیه دینی ما مسئله فضای سبز به صورت امروزی به طور مشخص مطرح نشده است، اما این موضوع تحت عنوان کلی تر؛ مانند ترغیب و تشویق به درختکاری و نهی از قطع درختان آمده است که حکایت از توجه دین اسلام به این موضوع دارد. پیامبر اکرم(ص) در این باره می‌فرماید: «اگر رستاخیز(قیامت) برپا شد و نهالی در دست یکی از شما است، اگر می‌توانید، آن را بکارید.»
لذا به موجب قانون حفظ و حمایت از منابع طبیعی و ذخایر جنگلی کشور، هیچ شخصی حتی نهادها و سازمان های دولتی و غیر دولتی حق ندارند به تخریب منابع ملی بپردازند و قانون، وزارت جهاد و کشاورزی را موظف به حفاظت از این منابع و ثروت‌های ملی کرده است.
علاوه بر این، انسان برای ادامۀ حیات به اکسیژن نیاز دارد و این نیاز خود را از راه تنفس، از هوای پاک و سالم تأمین می کند، بنابراین استفاده از هوای پاک و سالم یکی از نیازهای ضروری انسان است.
از طرفی، با پیشرفت تکنولوژی و ماشینی شدن زندگی مردم، و همچنین به دلیل ضرورت ایجاد کاربری های جدید شهری برای پاسخ گویی به نیازهای روز افزون جمعیت شهری، میزان آلودگی هوا رو به فزونی است و به تدریج شاهد کاهش ميزان فضای سبز شهرها ، و افزایش آلودگی محیط زیست هستیم.
از آنجا که بقای نسل بشر و دوام جوامع انسانی در گرو بهداشت و سلامت جامعه است؛ لذا دین اسلام با حرام نمودن خبائث و بدی ها، و حلال کردن پاکی ها و پاکیزگی ها[iii]، راه رسیدن به این مقصود را فراهم ساخته است.
ضرورت حفظ بهداشت محیط، یکی از موضوعات مهم امروز جوامع انسانی است. اگر الزام به حفاظت از محیط زیست انسانی، فراگیر نباشد و از طرف آحاد شهروندان، جدی گرفته نشود و کسانی بخواهند محیط زندگی را آلوده سازند، و یا زباله ها از راه های صحیح و بهداشتی جمع آوری نشود، زباله ها کانونی برای آلودگی محیط زیست و به خطر افتادن سلامت مردم خواهند بود.
زباله ها کانون انواع میکروبها و محل پرورش حشرات و عوامل بیماری زا است؛ لذا به همین جهت است که پیامبر اسلام(ص) می‌فرماید: «زباله ها را شب در خانه های خود نگه ندارید، و آن را روز به بیرون از خانه منتقل کنید؛ زیرا زباله جایگاه شیطان است.»[iv] بدیهی است که منظور از شیطان در این‌جا یعنی محل تجمع حشرات موذی و انتقال و گسترش آلودگی و انواع بیماری ها.
در سیره و روش زندگی پیامبر اسلام(ص) و امامان معصوم(ص) فراوان مشاهده می‌شود که بر پاکیزگی و نظافت اصرار داشتند و پیروان خود را به آن سفارش می کردند.در همین راستا پیامبر(ص) فرمود: «خداوند پاک است، شخص پاک را دوست دارد، پاکیزه است و پاکیزگی را دوست دارد.»[v]
امروزه با پیشرفت فناوری و شهرنشینی و به وجود آمدن جوامع مصرف کنندۀ شهری، روزانه هزاران تن زباله تولید می‌شود که جمع آوری و دفع آنها به طریق بهداشتی، از مهم‌ترین مسائلی است که باید به آن توجه شود.
در اسلام و تمام ادیان الهی، جان آدمی دارای ارزش و حفظ آن واجب است. بر همین اساس قرآن کریم به مسلمانان سفارش می‌کند که با کارهای خود موجبات هلاکت و نابودی خویش را فراهم نکنید: «خود را با دست خود به هلاکت نیفکنید.»[vi]
بنابراین، در شرع مقدس اسلام، انسان مجاز نیست، با اعمال و رفتار خود محیط زندگی خود و دیگران را آلوده کرده و در برابر ضروری ترین مسائل بهداشتی بی تفاوت باشد و با سهل انگاری های خود محیط اجتماع را از زندگی سالم محروم کند.
علاوه بر این، طبق قاعده «لاضرر» که پیامبر(ص) فرمود: «در اسلام ضرر و زیان رساندن به خود و دیگران ممنوع است»[vii] انسان حتی از امکانات شخصی خود، نباید به گونه ای استفاده کند که باعث آزار و اذیت دیگران شود و به آنها ضرر برساند.
اقلیم شهری امروز تحت تأثیر فرآیندهای تراکم و تمرکز فعالیت در شهرها، آنچنان دگرگون شده است که مطالعات ناحیه‌ای شهرها به صورت مشخص و جدا از اقلیم ناحیه ای، بررسی می شود، آثاری که از طریق کاهش فضای سبز شهری بر اکولوژی شهری بویژه در زمینه های اقلیم هوا، خاک، آب‌های زیرزمینی و … برجای گذاشته می شود، چنان مؤثر است که عناصر سازنده آن را در محیط شهری به کلی دگرگون می کند.
اگرچه در متون و منابع اولیه دینی ما مسئله فضای سبز به صورت امروزی به طور مشخص مطرح نشده است، اما این موضوع تحت عنوان کلی تر؛ مانند ترغیب و تشویق به درختکاری و نهی از قطع درختان آمده است که حکایت از توجه دین اسلام به این موضوع دارد. پیامبر اکرم(ص) در این باره می‌فرماید: «اگر رستاخیز(قیامت) برپا شد و نهالی در دست یکی از شما است، اگر می‌توانید، آن را بکارید.»[viii]
لذا به موجب قانون حفظ و حمایت از منابع طبیعی و ذخایر جنگلی کشور، هیچ شخصی حتی نهادها و سازمان های دولتی و غیر دولتی حق ندارند به تخریب منابع ملی بپردازند و قانون، وزارت جهاد و کشاورزی را موظف به حفاظت از این منابع و ثروت‌های ملی کرده است.[ix]
در فقه اسلامی نیز قوانینی وجود دارد که مردم را از تصرف در اموال عمومی و دولتی باز می دارد، این قوانین مستند به قانون الهی و قرآن کریم است: “از تو دربارۀ انفال سؤال می کنند، بگو انفال، مخصوص خدا و پیامبر است، پس از (مخالفت با فرمان) خدا بپرهیزید”.[x]
بنابراین، می توان گفت که تخریب و از بین بردن هر آنچه جزو سرمایه های ملی کشور به حساب می آیند، مشروع نیست.
علاوه بر این، در دنیایی که ما در آن زندگی می کنیم، هزاران عامل حیاتی دست به دست هم داده اند تا انسان ها از مزایای زندگی بهره مند شوند. نبود هر یک از آنها زندگی را با مشکلات جدی و فراوانی مواجه می سازد. خداوند متعال نعمت های دنیا، اعم از خوردنی ها، آشامیدنی ها و هرآنچه را که موجب رفاه و آسایش زندگی است، برای انسان آفرید و بر اساس آموزه های قرآن کریم، انسان از استفاده و لذت بردن از این زندگی و نعمت های آن منع نشده است، ولی از تلف نمودن، استفاده نابجا و تخریب آنها منع شده است: «ای فرزندان آدم… (از نعمت های خدا) بخورید و بیاشامید، ولی اسراف نکنید که خداوند اسراف کنندگان را دوست نمی دارد.»[xi]
در فقه اسلامی نیز قوانینی وجود دارد که مردم را از تصرف در اموال عمومی و دولتی باز می دارد، این قوانین مستند به قانون الهی و قرآن کریم است: “از تو دربارۀ انفال سؤال می کنند، بگو انفال، مخصوص خدا و پیامبر است، پس از (مخالفت با فرمان) خدا بپرهیزید.”
بر این اساس، برای تأمین سلامت و بهداشت جامعه و محیط زندگی، با توجه به افزایش آلودگی هوا و … و تأثیر آلاینده ها در عملکرد طبیعی بدن، بر تمام شهروندان اعم از مسئولان مدیران، دست اندرکاران کارهای اجرایی و مردم عادی به صورت فردی و اجتماعی لازم و فرض است که قوانین و مقررات مربوطه را رعایت کنند؛ زیرا که انسان از مردم و اجتماعی که در آن زندگی می کند، جدا نیست و رعایت یا عدم رعایت قوانین بهداشتی روی سلامت سایر افراد تأثیر می گذارد. در بهداشت اجتماعی، تمام مردم باید مقررات و دستورات عمومی را رعایت کنند. مجموعه این دستورات و قوانین است که بهداشت اجتماعی را تأمین می کند و از تخریب محیط زیست جلوگیری می کند.
[i]. «من جن و انس را نیافریدم، جز برای این‌که عبادتم کنند.» سوره ذاریات، آیه 56.
[ii]. نیازمند، یدالله، اعجاز قرآن از نظر علوم امروزی، ص 131.
[iii]. «و اشیای پاکیزه را برای آنها حلال شمرد و ناپاکی‌ها را تحریم می‌کند.» سوره اعراف، آیه 157.
[iv]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 4، ص 5، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.
[v]. پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحة (مجموعه كلمات قصار حضرت رسول صلى الله عليه و آله)، ص 296، تهران، چاپ چهارم، 1382ش.
[vi]. سوره بقره، آیه 195.
[vii]. «لاضرر و لاضرار فی الاسلام». من لایحضره الفقیه، ج 4، 334.
[viii]. نهج الفصاحه، ص 113.
[ix]. منصور، جهانگیر، مجموعه قوانین و مقررات حقوقی، ص 921 – 924.
[x]. سوره انفال، آیه 1.
[xi]. سوره انفال،آیه 1؛ سوره اعراف، آیه 31.